Καθώς η Δύση φλερτάρει τους γείτονες της Ρωσίας, ο Πούτιν δείχνει ότι δεν θα εγκαταλείψει την αυλή της χωρίς μάχη

Η Ρωσία σηματοδότησε αυτή την εβδομάδα ότι δεν θα κάνει τις δυτικές προσπάθειες να οικοδομήσει δεσμούς με την Κεντρική Ασία ξαπλωμένη, με τη Μόσχα να διεξάγει τη δική της διπλωματική ώθηση στην περιοχή που παραδοσιακά θεωρείται ως η δική της «αυλή».

Θέλοντας να διατηρήσει τη φθίνουσα σφαίρα επιρροής της Ρωσίας στην περιοχή, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν βρίσκεται στο Καζακστάν την Πέμπτη, κάνοντας αισθητή την παρουσία του μια εβδομάδα μετά την επίσκεψη του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν στην πλούσια σε πετρέλαιο και ορυκτά χώρα και στη γειτονική του Ουζμπεκιστάν.

Την Πέμπτη, ο Πούτιν θα συναντηθεί με τον Πρόεδρο του Καζακστάν Kassym-Jomart Tokayev. Οι συνομιλίες αποσκοπούν στην «παραπέρα ανάπτυξη των σχέσεων Ρωσίας-Καζάκ, προοπτικές περαιτέρω αλληλεπίδρασης εντός «του ευρασιατικού χώρου, καθώς και σε τρέχοντα περιφερειακά και διεθνή προβλήματα». είπε το Κρεμλίνο.

Η Ρωσία θέλει να διατηρήσει τη θέση της στην Κεντρική Ασία —μια περιοχή που αποτελείται από το Κιργιστάν, το Καζακστάν, το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν— εν μέσω αυξανόμενου οικονομικού ανταγωνισμού από την Κίνα και αυξανόμενου γεωπολιτικού ενδιαφέροντος από τη Δύση, προς την αυξανόμενη περιφρόνηση και την αποδοκιμασία της Ρωσίας.

Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ απαξίωσε πρόσφατα την επίθεση γοητείας της Δύσης στην Κεντρική Ασία —μετά από πολλές συναντήσεις υψηλού προφίλ μεταξύ των ηγετών της Κεντρικής Ασίας και των ομολόγων τους ΗΠΑ και Ευρώπης αυτό το καλοκαίρι— κατηγορώντας τη Δύση ότι «δελεάζει» τους «γείτονες, φίλους και συμμάχους» της Ρωσίας “μακριά από αυτό.

Ο Πούτιν, εν τω μεταξύ, δήλωσε πριν από το ταξίδι του στο Καζακστάν ότι ορισμένες χώρες ενεργούν με τρόπο που «στοχεύει άμεσα» στην αποδυνάμωση της εξουσίας στον μετασοβιετικό χώρο και προέτρεψε τα μέλη της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ) — μιας περιφερειακής διακυβερνητικός οργανισμός που αποτελείται από τη Ρωσία και άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες — για να ενισχύσουν τη συλλογική τους ασφάλεια.

«Οι ενέργειες ορισμένων χωρών στοχεύουν άμεσα στον κλονισμό της νόμιμης εξουσίας, της κοινωνικής σταθερότητας και των παραδοσιακών αξιών στις χώρες της ΚΑΚ, στην παραβίαση των παραδοσιακών στενών εμπορικών, συνεργασίας και πολιτιστικών δεσμών μας», είπε, προσθέτοντας ότι η Ρωσία και οι γείτονές της αντιμετωπίζουν κοινές απειλές που κυμαίνονται από την τρομοκρατία έως το οργανωμένο έγκλημα, τον ριζοσπαστισμό και τον εξτρεμισμό.

Η ΚΑΚ περιλαμβάνει επί του παρόντος τη Ρωσία και πρώην σοβιετικές δημοκρατίες όπως η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, η Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν. Ωστόσο, τα μέλη της έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια, καθώς ορισμένα πρώην σοβιετικά κράτη έχουν ευθυγραμμίσει τις θέσεις τους πολύ πιο σταθερά με τη Δύση.

Τα κράτη της Βαλτικής επέλεξαν να μην συμμετάσχουν στον οργανισμό όταν ιδρύθηκε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Η Γεωργία απέσυρε τη συμμετοχή της μετά από έναν βραχύβιο πόλεμο με τη Ρωσία το 2008 και η Μολδαβία ανέστειλε τη συμμετοχή της μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο 2022. Το Κίεβο, από την πλευρά του, τερμάτισε επίσημα τη συμμετοχή του στην ΚΑΚ το 2018.

Παρά τις πρόσφατες αποχωρήσεις από την ΚΑΚ, είναι πιθανό τα σημερινά μέλη της να παραμείνουν στη θέση τους και ότι η Ρωσία είναι αρκετά ασφαλής στις πολιτικές και οικονομικές της σχέσεις με τους γείτονες και τους συμμάχους της — προς το παρόν.

“Νομίζω ότι η Ρωσία είναι βέβαιη ότι η θέση της είναι πιο ασφαλής εκεί από ό,τι αλλού. Προφανώς, ο Πούτιν θα θέλει να κάνει πράγματα για να τη στηρίξει, αλλά δεν ανησυχεί μήπως οι ΗΠΑ θα την εκτοπίσουν εντελώς σύντομα”, δήλωσε ο Μαξ Χες, συνεργάτης στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Εξωτερικής Πολιτικής και συγγραφέας του βιβλίου «Οικονομικός πόλεμος: Η Ουκρανία και η παγκόσμια σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης», δήλωσε στο CNBC την Τετάρτη.

«Η άκρως κλεπτοκρατική και αντιδημοκρατική φύση όλων των καθεστώτων στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που συναλλάσσονται με τη Δύση, όπως το Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν, και εκείνων που δεν τους αρέσει το Τουρκμενιστάν, και η φύση αυτών των καθεστώτων [make] είναι εύκολο για τη Ρωσία να βρει σημεία μόχλευσης και να χρησιμοποιήσει μεμονωμένους δεσμούς και επιχειρηματικές σχέσεις», είπε ο Χες.

Η προσπάθεια της Κεντρικής Ασίας να μην αποξενώσει ή να ανταγωνιστεί τη Ρωσία και να την καθησυχάσει όπου χρειάζεται (το 2009 το κλείσιμο μιας αμερικανικής αεροπορικής βάσης από το Κιργιστάν που προμήθευε στρατεύματα υπό την ηγεσία των ΗΠΑ που πολεμούσαν στο Αφγανιστάν επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη Μόσχα), ενώ επίσης προσπαθούσε να δημιουργήσει τη δική της ανεξάρτητη διεθνή εμπορίου και εξωτερικής πολιτικής, έχει καρπούς, με την Κίνα να γίνεται σημαντικός εμπορικός εταίρος για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας.

Η Κεντρική Ασία πρέπει τώρα να περπατήσει στη γραμμή μεταξύ του κατευνασμού της Ρωσίας —η οποία εξακολουθεί να είναι μεγάλος εμπορικός εταίρος και μακροχρόνιος πολιτικός σύμμαχος— και της αναζήτησης νέων οικονομικών ευκαιριών και συμμαχιών με την ευρύτερη Ασία και τη Δύση.

“Η Κεντρική Ασία προφανώς πρέπει να διατηρήσει μια καλή ισορροπία και να ακολουθήσει αυτή τη γραμμή”, είπε ο Hess. Πρόσθεσε ότι το Καζακστάν είναι ένα παράδειγμα χώρας που θέλει να κατευνάσει τη Δύση, με συζητήσεις για επιβολή ρωσικών κυρώσεων, ενώ οι καζακικές επιχειρήσεις «έψαχναν επίσης τρόπους να εκμεταλλευτούν την κατάσταση».

«Η Κίνα έχει γίνει αναμφίβολα ο βασικός παίκτης, τουλάχιστον οικονομικά», είπε ο Hess.

“Σε ορισμένες χώρες, αυτή η κινεζική οικονομική κυριαρχία είναι πολύ πιο έντονη, στο Τουρκμενιστάν, για παράδειγμα, το οποίο εξάγει τώρα σχεδόν όλο το φυσικό αέριο στην Κίνα. Και η Ρωσία δεν έχει ανάγκη για τη μικροσκοπική ποσότητα φυσικού αερίου που έχει ακόμη συμφωνηθεί να αγοράσει από το Τουρκμενιστάν», σημείωσε.

«Έχουμε δει μερικές ενδιαφέρουσες περιπτώσεις τα προηγούμενα χρόνια, όπου η Ρωσία δεν ήταν απαραιτήτως ευχαριστημένη για τα πάντα με τη σχέση της Κίνας, συμπεριλαμβανομένου ορισμένου χειρισμού των σχέσεών της και της θέσης της ως πρωταρχικού εταίρου στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, εκ των οποίων και οι δύο από αυτά είναι μέλη, αλλά νομίζω ότι δεν βλέπουν τις ΗΠΑ σχεδόν στο ίδιο επίπεδο απειλής ή ανταγωνισμού».

Δεδομένης της επιθυμίας της Κεντρικής Ασίας να σφυρηλατήσει νέες συνεργασίες κρατώντας τη Ρωσία στο πλευρό, ίσως δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα κράτη της Κεντρικής Ασίας έχουν κατηγορηθεί ότι «κάθονται στο φράχτη» όταν πρόκειται για ορισμένα γεωπολιτικά ζητήματα, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, που αρνούνται να υποστηρίξουν ή να καταδικάσει την εισβολή.

Οι περισσότερες χώρες της Κεντρικής Ασίας απείχαν από τις ψηφοφορίες του ΟΗΕ για την καταδίκη της εισβολής και της προσάρτησης του ουκρανικού εδάφους, αλλά έχουν επίσης κατηγορηθεί ότι βοήθησαν τη Ρωσία να αποφύγει τις δυτικές κυρώσεις που της επιβλήθηκαν για τον πόλεμο, με ευρωπαϊκά και κινεζικά προϊόντα να εξάγονται στην Κεντρική Ασία και στη συνέχεια διοχετεύθηκε στη Ρωσία.

Οι αναλυτές σημειώνουν ότι ενώ μια οικονομικά απομονωμένη Ρωσία θέλει και χρειάζεται να κρατήσει την Κεντρική Ασία στο πλευρό της, χάνει σταδιακά τον έλεγχο της στην περιοχή.

Η Ρωσία “δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει τους λίγους συμμάχους της που έχουν απομείνει. Ο πόλεμος και οι συρρικνούμενες ευκαιρίες του Κρεμλίνου να επιλέξει τους ξένους εταίρους του ανάγκασαν το Κρεμλίνο να δώσει μεγαλύτερη αξία στους δεσμούς του με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας”, ο Temur Umarov, συνεργάτης στο Carnegie Κέντρο Ευρασίας Ρωσίας, σημειώνεται στην ανάλυση εξετάζοντας εάν η Κεντρική Ασία πλησίαζε ολοένα και περισσότερο στη Ρωσία ή απομακρυνόταν περισσότερο.

“Ο βασικός πυλώνας της ρωσικής επιρροής στην Κεντρική Ασία παραμένει η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτικών ελίτ των χωρών. Όλα τα καθεστώτα διοικούνται από ηλικιωμένους άνδρες που μεγάλωσαν στη σοβιετική εποχή και που επικοινωνούν μεταξύ τους στα ρωσικά. Γνωρίζονταν μεταξύ τους για δεκαετίες και οποιοσδήποτε νεοφερμένος αντιμετωπίζει ένα υποχρεωτικό ταξίδι στη Μόσχα για να εξεταστεί και να εγκριθεί», σημείωσε.

«Προς το παρόν, αυτά τα καθεστώτα δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν να έρθουν σε ρήξη με το Κρεμλίνο και η απάντησή τους στις αυξανόμενες δημόσιες εκκλήσεις προς τις χώρες τους να αποστασιοποιηθούν από τη Ρωσία ήταν πολύ συγκρατημένη… Αλλά οι ελίτ στην Κεντρική Ασία σταδιακά αλλάζουν μαζί με την κοινωνία», είπε.

“Οι μισοί από τους κατοίκους της περιοχής είναι κάτω των τριάντα. Δεν θυμούνται την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, είναι λιγότερο πιθανό να μιλούν ρωσικά και δεν θεωρούν τη Ρωσία παράδειγμα προς μίμηση.”

Η απομάκρυνση της Κεντρικής Ασίας από μια «ολοένα και μη ελκυστική Ρωσία είναι μια φυσική διαδικασία», πρόσθεσε ο Ουμάροφ, με την περιοχή να βιώνει ένα νέο επίπεδο αυτάρκειας και δημόσια ζήτηση για αλλαγή, ιδιαίτερα σε θέματα εξωτερικής πολιτικής.

«Ωστόσο, η Μόσχα, αντί να αναγνωρίσει την πρακτορεία των εθνών της Κεντρικής Ασίας και να εργαστεί για να γίνει πιο ελκυστική για αυτά, απαιτεί από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες να διατηρήσουν την ιστορική κυριαρχία που κληρονόμησε το Κρεμλίνο», είπε ο Ουμάροφ.

“Η Ρωσία είχε κάθε ευκαιρία να κάνει τα έθνη της Κεντρικής Ασίας να έλκονται προς το μέρος της. Αντί γι’ αυτό, προσπαθεί να σταματήσει την εξέλιξη του χρόνου. Εάν το Κρεμλίνο δεν αλλάξει την προσέγγισή του στην εξωτερική πολιτική — και αυτό δεν είναι κάτι που θα συμβεί υπό Βλαντιμίρ Πούτιν — τότε η επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή θα εξαλειφθεί», είπε.